قَالَ أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ : وَكَانَ قَالَ لَنَا الشَّيْخُ : اذْهَبُوا بِهَذَا الْكِتَابِ إِلَى أَبِي عَلِيِّ بْنِ يَحْيَى بْنِ خَاقَانَ وَكَانَ هُوَ الرَّسُولَ فَاقْرَءُوهُ عَلَيْهِ فَإِنْ أَمَرَكُمْ أَنْ تُنْقِصُوا مِنْهُ شَيْئًا فَانْقُصُوا لَهُ، وَإِنْ زَادَ شَيْئًا فَرَدُّوهُ إِلَيَّ حَتَّى أَعْرِفَ ذَلِكَ.
فَقَرَأْتُهُ عَلَيْهِ فَقَالَ : يَحْتَاجُ أَنْ يُزَادَ فِيهِ دُعَاءٌ لِلْخَلِيفَةِ فَإِنَّهُ يُسَرُّ بِذَلِكَ فَزِدْنَا فِيهِ هَذَا الدُّعَاءَ.
كَتَبَ عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ يَحْيَى بْنِ خَاقَانَ إِلَى أَبِي يُخْبِرُهُ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَطَالَ اللَّهُ بَقَاءَهُ يَعْنِي الْمُتَوَكِّلَ أَمَرَنِي أَنْ اكْتُبَ إِلَيْكَ أَسْأَلُكَ عَنْ أَمْرِ الْقُرْآنِ لَا مَسْأَلَةَ امْتِحَانٍ وَلَكِنْ مَسْأَلَةَ مَعْرِفَةٍ وَبَصِيرَةٍ.
وَأَمْلَى عَلَيَّ أَبِي :
إِلَى عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ يَحْيَى : أَحْسَنَ اللَّهُ عَاقِبَتَكَ أَبَا الْحَسَنِ فِي الْأُمُورِ كُلِّهَا، وَدَفَعَ عَنْكَ مَكَارَهَ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ بِرَحْمَتِهِ، فَقَدْ كَتَبْتُ إِلَيْكَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْكَ بِالَّذِي سَأَلَ عَنْهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ أَيَّدَهُ اللَّهُ مِنْ أَمْرِ الْقُرْآنِ بِمَا حَضَرَنِي، وَإِنِّي أَسْأَلُ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ أَنْ يُدِيمَ تَوْفِيقَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أَعَزَّهُ اللَّهُ بِتَأْيِيدِهِ، فَقَدْ كَانَ النَّاسُ فِي خَوْضٍ مِنَ الْبَاطِلِ وَاخْتِلَافٍ شَدِيدٍ يَنْغَمِسُونَ فِيهِ حَتَّى أَفْضَتِ الْخِلَافَةُ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أَيَّدَهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ فَنَفَى اللَّهُ تَعَالَى بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أَعَزَّهُ اللَّهُ كُلَّ بِدْعَةٍ وَانْجَلَى عَنِ النَّاسِ كُلُّ مَا كَانُوا فِيهِ مِنَ الذُّلِّ وَضِيقِ الْمَحَابِسِ، فَصَرَفَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ ذَلِكَ كُلَّهُ وَذَهَبَ بِهِ بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أَعَزَّ اللَّهُ نَصْرَهُ، وَوَقَعَ ذَلِكَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ مَوْقِعًا عَظِيمًا، وَدَعَوُا اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، فَأَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَى أَنْ يَسْتَجِيبَ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ صَالِحَ الدُّعَاءِ، وَأَنْ يُتِمَّ ذَلِكَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أَدَامَ اللَّهُ عِزَّهُ وَأَنْ يَزِيدَ فِي نِيَّتِهِ وَيُعِينُهُ عَلَى مَا هُوَ عَلَيْهِ».
📚 السنة لعبدالله بن أحمد بن حنبل | ٩٠
باوکی عبد الرحمن دەڵێت : ئێمە ئەم پێشەکی نامەیەمان نوسی بۆ المتوکل کە خەلیفەی موسڵمانان بوو، وە خوێندمانەوە بەسەر ئیمام أحمد ـدا.
باوکی عبد الرحمن دەڵێت : وە بە ئێمەی وت شێخ ئیمام أحمد : بڕۆن بەم نامەیەوە بۆ لای باوکی علی کوڕی یحیی کوڕی خاقان، وە ئەو پەیام ڕاگەیێنەر بوو بیخوێنەوە بەسەریدا، ئەگەر فەرمانی پێکردن شتێکی لێکەم بکەنەوە، ئەوا بۆی لێی کەم بکەنەوە، وە ئەگەر شتێکیشی زیاد کرد بۆ منی بگەڕێنەوە هەتا بزانم چیە،
خوێندمەوە بەسەریدا، وتی : پێویستە دوعای بۆ زیاد بکرێت بۆ خەلیفە، چونکە بەڕاستی ئەو دڵخۆش دەبێت بەمە، وە ئەو دوعایەمان بۆ زیاد کرد.
عبید الله کوڕی یحیی کوڕی خاقان نوسی بۆ باوکم واتە ئیمام أحمد هەواڵی پێدا کە ئەمیری ئیمانداران الله مانەوەی درێژ بکاتەوە واتە : المتوکل فەرمانی پێکردووم کە بنوسم بۆ تۆ، داوات لێدەکەم دەربارەی کاری قورئان، داوا کردنێکی تاقیکردنەوە نا، بەڵکو داوا کردنێکی زانین و بەرچاو ڕۆشنی،
وە باوکم بۆی نوسی :
بۆ عبید الله کوڕی یحیی الله عاقیبەت خێرت بکات ئەی باوکی حسن لە هەموو کاروبارەکاندا، وە بتپارێزێت لە فێڵەکانی دونیا و قیامەت بە ڕەحمەتی خۆی، بەڕاستی نوسیم بۆ تۆ الله لێت رازی بێت بەوەی ئەمیری ئیمانداران پرسیاری کردووە دەربارەی الله پشتگیری بکات لە کاروباری قورئان بەوەی کە منی ئامادەکردووە، وە من داوا دەکەم لە الله عز وجل هەمیشە ئەمیری ئیمانداران سەرکەوتوو بکات الله بە عیزەتی بکات و پشتگیری بکات، بەڕاستی خەڵکی ڕۆچوو بوون لە بەتاڵدا، وە ڕاجیاوازیەکی توند هەبوو، نوقم ببوون تێیدا، هەتا خیلافەت بڕایەوە بۆ ئەمیری ئیمانداران المتوکل الله عز وجل پشتگیری بکات، الله تعالی بە ئەمیری ئیمانداران المتوکل الله بەعیزەتی بکات، هەموو بیدعەیەکی نەهێشت، وە لایبرد و نەیهێشت لەسەر خەڵکی لە هەموو ئەوانەی کەتێیدا بوون لە زەلیلی، وە لە تەسك و تەنگی سجنەکان، وە الله عز وجل هەموو ئەمانەی دوورخستەوە، وە لایبرد و نەیهێشت بە ئەمیری ئیمانداران الله سەرکەوتنەکەی بە عیزەت بکات، وە ئەمەی ڕوویدا لە موسڵمانان ڕووداوێکی زۆر گەورە بوو،
وە دوعا و داوا دەکەم لە الله عز وجل بۆ ئەمیری ئیماندارن، داوا دەکەم لە الله تعالی دوعا چاکەکانی ئەمیری ئیمانداران وەڵام بداتەوە، وە ئەمە تەواو بکات بۆ ئەمیری ئیمانداران الله بەردەوامی بدات بە ڕێز و شکۆکەی، وە بۆی زیاد بکات لە نیەتیدا، وە یارمەتی بدات لەوە کە لەسەریەتی.
- قَالَ أَبِي : وَقَدْ ذَكَرَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّهُ قَالَ : لَا تَضْرِبُوا كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ فَإِنَّ ذَلِكَ يُوقِعَ الشَّكَّ فِي قُلُوبِكُمْ .
- عبد الله دەڵێت : باوکم فەرمووی : وە باسکراوە لە عبد الله کوڕی عباس رضي الله عنهما کە فەرموویەتی : کتێبەکەی الله عز وجل هەندێکی مەکێشن بە هەندێکی تریدا، چونکە ئەم کارە گومان دەخاتە دڵتانەوە.
- وَقَدْ ذَكَرَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا : أَنَّ نَفَرًا، كَانُوا جُلُوسًا بِبَابِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ بَعْضُهُمْ : أَلَمْ يَقُلِ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ كَذَا؟
قَالَ : فَسَمِعَ ذَلِكَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَخَرَجَ كَأَنَّمَا فُقِئَ فِي وَجْهِهِ حَبُّ الرُّمَّانِ فَقَالَ : أَبِهَذَا أُمِرْتُمْ أَنْ تَضْرِبُوا كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ، إِنَّمَا ضَلَّتِ الْأُمَمُ قَبْلَكُمْ فِي مِثْلِ هَذَا، إِنَّكُمْ لَسْتُمْ مِمَّا هَاهُنَا فِي شَيْءٍ، انْظُرُوا الَّذِي أُمِرْتُمْ بِهِ فَاعْمَلُوا بِهِ، وَانْظُرُوا الَّذِي نُهِيتُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا عَنْهُ .
- وە بەڕاستی باسکراوە : لە عبد الله کوڕی عمرو رضي الله عنهما : کە کۆمەڵە کەسێك دانیشتبوون لەبەردەم دەرگای پێغەمبەر️ ﷺ، هەندێکیان وتیان : ئایا الله عز وجل وای نەفەرمووە؟
دەڵێت: رسول الله ﷺ ئەمەی گوێ لێبوو، هاتە دەرەوە وەکو ئەوە وابوو دەنکە ھەنارێکت بە ڕوویدا تەقاندبێت، واتە سوور ھەڵگەڕابوو لە توڕەییدا، فەرمووی️ ﷺ : ئایا بەمە فەرمانتان پێکراوە کە کیتابی الله عز وجل قورئان هەندێکی بکێشن بە هەندێکی تریدا؟ بەڕاستی ئوممەتەکانی پێش ئێوە تەنها بەمە گومڕا بوون، بەڕاستی ئێوە لەمەدا لەسەر هیچ شتێك نین، سەیری ئەوە بکەن فەرمانتان پێکراوە پێی و کاری پێبکەن، وە سەیری ئەوە بکەن ڕێگریتان لێکراوە لێی دوور بکەونەوە لێی .
ــــــــــــــــ
(ئەم فەرموودەیە ئیمامی أحمد و ابن ماجە ڕیوایەتیان کردووە فەرموودەیەکە کە : إسنادە حسن ـە) .
- وَرُوِي عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : «مِرَاءٌ فِي الْقُرْآنِ كُفْرٌ».
وَرُوِي عَنْ أَبِي جُهَيْمٍ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تُمَارُوا فِي الْقُرْآنِ فَإِنَّ مِرَاءً فِيهِ كُفْرٌ».
- وە ڕیوایەت کراوە لە أبو هریرة وە لە پێغەمبەرەوە️ ﷺ فەرموویەتی : دەمە دەمێ و مشتومڕ کردن لە قورئاندا کوفرە».
- وە ڕیوایەت کراوە لە أبي جهیم کە پیاوێك بوەو لە هاوەڵانی پێغەمبەر️ ﷺ، لە پێغەمبەرەوە️ ﷺ فەرموویەتی : دەمەدەمێ و مشتومڕ مەکەن لە قورئاندا، چونکە دەمەدەمێ و مشتومڕ کردن تێیدا کوفرە».
- وَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ: قَدِمَ عَلَى عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ رَجُلٌ فَجَعَلَ عُمَرُ يَسْأَلُهُ عَنِ النَّاسِ، فَقَالَ : يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، قَدْ قَرَأَ الْقُرْآنَ مِنْهُمْ كَذَا وَكَذَا .
قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَقُلْتُ : وَاللَّهِ مَا أُحِبُّ أَنْ يَتَسَارَعُوا يَوْمَهُمْ هَذَا فِي الْقُرْآنِ هَذِهِ الْمُسَارَعَةَ .
قَالَ : فَزَجَرَنِي عُمَرُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ ثُمَّ قَالَ : «مَهْ»، فَانْطَلَقْتُ إِلَى مَنْزِلِي مُكْتَئِبًا حَزِينًا فَبَيْنَا أَنَا كَذَلِكَ إِذْ أَتَانِي رَجُلٌ فَقَالَ : أَجِبْ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ .
فَخَرَجْتُ، فَإِذَا هُوَ بِالْبَابِ يَنْتَظِرُنِي فَأَخَذَ بِيَدِي فَخَلَا بِي .
فَقَالَ : «مَا الَّذِي كَرِهْتَ مِمَّا قَالَ الرَّجُلُ آنِفًا؟» .
فَقُلْتُ : «يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ مَتَى يَتَسَارَعُوا هَذِهِ الْمُسَارَعَةَ يَحْتَقُّوا وَمَتَى يَحْتَقُّوا يَخْتَصِمُوا، وَمَتَى يَخْتَصِمُوا يَخْتَلِفُوا وَمَتَى يَخْتَلِفُوا يَقْتَتِلُوا»، قَالَ : «لِلَّهِ أَبُوكَ، إِنْ كُنْتُ لَأَكْتُمُهَا النَّاسَ حَتَّى جِئْتَ بِهَا» .
- وە عبدالله کوڕی عباس رضی الله عنهما دەڵێت : پیاوێك هاتە پێشەوە بۆ لای عمر کوڕی خطاب، عمر پرسیاری لێکرد دەرباری خەڵکی، وتی : ئەی ئەمیری ئیمانداران، بەڕاستی لەوان قورئانی خوێندوە ئەوەندە و ئەوەندە - واتە زۆر زۆر دەخوێنن - .
ابن عباس دەڵیت : وتم : والله پێم خۆش نیە ئاوا لە ڕۆژەکەیاندا پەلە بکەن لە قورئاندا ئەمە پێشبڕکێ کردنە .
ابن عباس دەڵێت : عمر رضی الله عنە ڕێگری لێکردم و پاشان فەرمووی : وازبێنە!!!
ڕۆشتمەوە بۆ ماڵەکەم بە دڵ تەنگی و خەفەت باریەوە، کاتێك کە من لەو حاڵەدا بووم، پیاوێك هات بۆلام وتی : وەڵامی ئەمیری ئیمانداران بدەوە.
چومە دەرەوە لە کاتێکدا ئەو لەبەر دەرگا بوو چاوەڕوانی دەکردم، دەستی گرتم و بە تەنیا بوەوە لەگەڵم .
فەرمووی : ئەوە چی بوو کە پێت ناخۆش بوو لەوەی ئەو پیاوە وتی؟
وتم : ئەی ئەمیری ئیماندارن، کەی پەلەیان کرد بەم پێشبڕکێ کردنە - لە خوێندنی قورئاندا - دەڵێن حەق لەلای ئێمەیە، وە کەی وتیان حەق لەلای ئێمەیە مشتومڕ و موناقەشە دەکەن، وە کەی مشتومڕ و موناقەشەیان کرد، جیاوازی و خیلاف دەکەوێتە نێوانیانەوە، وە کەی جیاوازی و خیلاف کەوتە نێوانیانەوە، یەکتری دەکوژن.
عمر فەرمووی : لله أبوك -وشەیەکە بۆ مەدح و سەرسام بوون بەکاردێت، بە مانای ئەوەی دێت : بۆ الله بێت هەر چاکەیەك لەتۆ دەرچووە - ، ئەگەر چی من ئەمەم لە خەڵکی دەشاردەوە تاوەکو تۆ پێی هاتیت .
- قَالَ أَبِي : وَرُوِي عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ : كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَعْرِضُ نَفْسَهُ عَلَى النَّاسِ بِالْمَوْقِفِ فَيَقُولُ : هَلْ مِنْ رَجُلٍ يَحْمِلُنِي إِلَى قَوْمِهِ، فَإِنَّ قُرَيْشًا قَدْ مَنَعُونِي أَنْ أُبَلِّغَ كَلَامَ رَبِّي عَزَّ وَجَلَّ .
باوکم فەرمووی : ڕیوایەت کراوە لە جابر کوڕی عبد الله رضی الله عنە دەڵێت : پێغەمبەر️ ﷺ خۆی نیشانی خەڵکی داوە لە شوێنێك، فەرمووی : ئایا پیاوێك نییە من هەڵبگرێت بۆ لای قەومەکەی، چونکە قوڕەیش ڕێگریم لێدەکەن لەوەی وتەی پەروەردگارم عز وجل بگەیەنم».
ــــــــــــــ
(ئەم فەرموودەیە ئیمامی أحمد و أبو داود و الترمذي ڕیوایەتیان کردووه، فەرموودەیەکی : حسن صحیح ـە .
- وَرُوِي عَنْ جُبَيْرِ بْنِ نُفَيْرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : إِنَّكُمْ لَنْ تَرْجِعُوا إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ بِشَيْءٍ أَفْضَلَ مِمَّا خَرَجَ مِنْهُ .
يَعْنِي : الْقُرْآنَ .
- وە ڕیوایەت کراوە لە جبیر کوڕی نفیر رضی الله عنە دەڵێت :️ رسول الله ﷺ فەرمووی : بەڕاستی ئێوە ناگەڕێنەوە بۆ لای الله عز وجل بە شتێك باشتر بێت لەوەی لێی دەرچووە . (واتە : قورئان) .
ـــــــــــــــــ
(فەرموودەیەکی مرسل ـە) .
- ورُويَ عن أبي أمامة رضي الله عنه، عن النبي صلى الله عليه وسلم قال : ما تقرَّب العبادُ إلى الله عزَّ وجلَّ بمثلِ ما خرج منه .
يعني : القرآن .
- وە ڕیوایەت کراوە لە أبي أمامة ـوە، لە پێغەمبەر️ ـەوە ﷺ کە فەرموویەتی : بەندەکان نزیك نەبوونەتەوە لە الله تعالی بەوێنەی ئەوەی لێی دەرچووە .
واتە : قورئان .
ــــــــــــــ
(فەرموودەیەکی غەریب ـە) .
- وَرُوِي عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ : جَرِّدُوا الْقُرْآنَ وَلَا تَكْتُبُوا فِيهِ شَيْئًا إِلَّا كَلَامَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ .
- وە ڕیوایەت کراوە لە عبد الله کوڕی مسعود رضی الله عنە کە فەرموویەتی : قورئان ڕووت بکەنەوە (واتە : لە خوێندنەوە و نوسینیدا هیچ شتێکی تری تێکەڵ مەکەن لە غەیری خۆی)، وە هیچ شتێکی لێمەنووسن ئیللا وتەی الله عز وجل نەبێت .
- وَرُوِي عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ : إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ كَلَامُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَضَعُوهُ عَلَى مَوَاضِعِهِ .
- وە ڕیوایەت کراوە لە عمر کوڕی خطاب رضی الله عنە کە فەرموویەتی : بەڕاستی ئەم قورئانە وتەی الله ـیە عز وجل، بۆیە لە شوێنی خۆیدا دایبنێن .
- وَقَالَ رَجُلٌ لِلْحَسَنِ الْبَصْرِيِّ : يَا أَبَا سَعِيدٍ أَنِّي إِذَا قَرَأْتُ كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَتَدَبَّرْتُ وَنَظَرْتُ فِي عَمَلِي كِدْتُ أَنْ آيَسَ وَيَنْقَطِعَ رَجَائِي .
قَالَ : فَقَالَ لَهُ الْحَسَنُ : إِنَّ الْقُرْآنَ كَلَامُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَأَعْمَالُ بَنِي آدَمَ إِلَى الضَّعْفِ وَالتَّقْصِيرِ فَاعْمَلْ وَأَبْشِرْ .
- وە پیاوێك بە حسن البصري ووت : ئەی باوکی سعید من کاتێك قورئان دەخوێنمەوە و لێی ورد دەبمەوە سەیری کردەوەی خۆم دەکەم بێ ئومێد دەبم وە ئومێدم نامینێت، واتە ئەوەی قورئان دەیڵێت من وانیم، ووتی : حسن البصري فەرمووی پێی : قورئان کەلامی الله تعالی ـیە و کردەوەی نەوەی ئادەم ڕوو لە لاوازی و کەم و کوڕیە بۆیە کار بکە و دڵخۆشبە .
- وَقَالَ فَرْوَةُ بْنُ نَوْفَلٍ الْأَشْجَعِيُّ : كُنْتُ جَارًا لِخَبَّابٍ وَهُوَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَخَرَجْتُ مَعَهُ يَوْمًا مِنَ الْمَسْجِدِ وَهُوَ آخِذٌ بِيَدِي فَقَالَ : يَا هَنَاهْ تَقَرَّبْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ بِمَا اسْتَطَعْتَ فَإِنَّكَ لَنْ تَتَقَرَّبَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ بِشَيْءٍ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ كَلَامِه .
- وە فروة کوڕی نوفل أشجعێ دەڵێت : دراوسێی خباب بووم وە لە هاوەڵانی پێغەمبەر بوو️ ﷺ دەرچووم لەگەڵیدا ڕۆژێك لە مزگەوت وە دەستی گرتم و فەرمووی : هەر چەندی پێت دەکرێت لە الله عز وجل نزیك ببەرەوە، بەڕاستی تۆ بە هیچ شتێك لە الله عز وجل نزیك نابیتەوە کە خۆشەویستتر بێت لە لای وەك لە وتەکانی، واتە : قورئان .
- وَقَالَ رَجُلٌ لِلْحَكَمِ بْنِ عُتَيْبَةَ : مَا حَمَلَ أَهْلَ الْأَهْوَاءِ عَلَى هَذَا؟ قَالَ : الْخُصُومَاتُ .
- وە پیاوێك بە حکم کوڕی عتیبة ـی ووت : چ شتێك وای لە ئەهلی هەواو ئارەزوو کرد بگەن بە ئەمە؟
فەرمووی : مشتومڕ و ناکۆکی .
- وَقَالَ مُعَاوِيَةُ بْنُ قُرَّةَ وَكَانَ أَبُوهُ مِمَّنْ أَتَى النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : إِيَّاكُمْ وَهَذِهِ الْخُصُومَاتِ فَإِنَّهَا تُحْبِطُ الْأَعْمَالَ .
- وە معاوية کوڕی قرة کە باوکی یەکێك بوو لەوانەی هاتووە بۆ لای پێغەمبەر️ ﷺ دەفەرمووێت : ئامان وریای مشتومڕ و ناکۆکی بن، چونکە کردەوەکان بەتاڵ دەکاتەوە .
- وَقَالَ أَبُو قِلَابَةَ وَكَانَ أَدْرَكَ غَيْرَ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : لَا تُجَالِسُوا أَصْحَابَ الْأَهْوَاءِ، أَوْ قَالَ : أَصْحَابَ الْخُصُومَاتِ؛ فَإِنِّي لَا آمَنُ أَنْ يَغْمِسُوكُمْ فِي ضَلَالَتِهِمْ أَوْ يَلْبِسُوا عَلَيْكُمْ بَعْضَ مَا تَعْرِفُونَ .
- وە أبو قلابة کە گەیشتووە بە زیاد لە یەك هاوەڵی️ رسول اللّٰه ﷺ دەفەرمووێت : لەگەڵ ئەهلی هەوا و ئارەزوو دامەنیشن، یان فەرمووی : لەگەڵ ئەهلی مشتومڕ و ناکۆکی، چونکە من لێتان ئەمین نابم لەوەی بتانخەنە ناو گومڕاییەکەی خۆیانەوە، یان ئاڵۆزی بکەن لێتانی تێكبدەن هەندێك لەوانەی کە دەیزانن .
- وَدَخَلَ رَجُلَانِ مِنْ أَصْحَابِ الْأَهْوَاءِ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ سِيرِينَ فَقَالَا : يَا أَبَا بَكْرٍ نُحَدِّثُكَ بِحَدِيثٍ قَالَ : لَا .
قَالَا : فَنَقْرَأُ عَلَيْكَ آيَةً مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ، قَالَ : لَا، لَتَقُومَانِ عَنِّي أَوْ لَأَقُومَنَّ،
قَالَ : فَقَامَ الرَّجُلَانِ فَخَرَجَا، فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ : يَا أَبَا بَكْرٍ مَا كَانَ عَلَيْكَ أَنْ يَقْرَأَ آيَةً مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ، فَقَالَ مُحَمَّدُ بْنُ سِيرِينَ : إِنِّي خَشِيتُ أَنْ يَقْرَأَا آيَةً عَلَيَّ فَيُحَرِّفَانِهَا فَيَقِرُّ ذَلِكَ فِي قَلْبِي، فَقَالَ مُحَمَّدٌ : لَوْ أَعْلَمُ أَنِّي أَكُونُ مِثْلَ السَّاعَةِ لَتَرَكْتُهُمَا .
- وە دوو پیاو لە ئەهلی هەوا و ئارەزوو هاتنە ژوورەوە بۆ لای محمد کوڕی سیرین، وتیان : ئەی باوکی بکر، فەرموودەیەکت بۆ باس بکەین؟ فەرمووی : نەخێر .
وتیان : با ئایەتێکت بەسەردا بخوێنینەوە لە کتابەکەی الله عز وجل؟ فەرمووی : نەخێر، هەڵدەستن لە لام یان من هەڵدەستم .
دەڵێت : دوو پیاوەکە هەستان و ڕۆشتنە دەرەوە .
هەندێك لە خەڵکی وتیان : ئەی باوکی بکر، چ کاریگەریەکی دەبوو لەسەرت ئەگەر ئایەتێکیان لە کتابەکەی الله عزوجل بخوێندایە؟
محمد کوڕی سیرین فەرمووی : ترسام ئایەتێکم بەسەردا بخوێنەوەو پاشان تەحریفی بکەن، واتە لەماناکەی خۆی لای بدەن، پاشان ئەمە لە دڵمدا جێگیر ببێت .
محمد فەرمووی : والله ئەگەر بمزانیایە من وەك هەمان ئەم کاتە دەبووم ئەوا وازم لێدەهێنان، واتە ئەگەر دڵم هەر وەك ئێستا بمایەتەوە وازم لێدەهێنان فەرموودە و قورئانەکە باس بکەن .
- وَقَالَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبِدَعِ لِأَيُّوبَ السَّخْتِيَانِيِّ : يَا أَبَا بَكْرٍ أَسْأَلُكَ عَنْ كَلِمَةٍ فَوَلَّى وَهُو يَقُولُ بِيَدِهِ، لَا وَلَا نِصْفُ كَلِمَةٍ .
- وە پیاوێك لە ئەهلی بیدەع بە أیوب السختیاني ووت : ئەی باوکی بکر لە بارەی یەك وشەوە پرسیارت لێدەکەم، پشتی هەڵکرد و ڕۆی، وە بە دەستی ئاماژەی دەکرد،
نەخێر، تەنانەت نیو وشەش نەخێر .
- وَقَالَ ابْنُ طَاوُسٍ لِابْنٍ لَهُ وَتَكَلَّمَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبِدَعِ : يَا بُنَيَّ أَدْخِلْ أُصْبُعَيْكَ فِي أُذُنَيْكَ حَتَّى لَا تَسْمَعَ مَا يَقُولُ، ثُمَّ قَالَ : اشْدُدْ اشْدُدْ .
- وە ابن طاوس بە کوڕەکەی دەفەرموو کە پیاوێك لە ئەهلی بیدەع قسەی دەکرد : ئەی کوڕەکەم پەنجەکانت بخەرە ناو گوێتەوە تا گوێبیستی ئەوە نەبیت کە دەیڵێت، پاشان فەرمووی : تووندی بکە تووندی بکە .
- وَقَالَ عُمَرُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِيزِ : مَنْ جَعَلَ دِينَهُ غَرَضًا لِلْخُصُومَاتِ أَكْثَرَ التَّنَقُّلَ .
- وە عمر کوڕی عبد العزیز دەفەرمووێت : هەر کەسێك دینەکەی بکاتە مەبەستێك بۆ مشتومڕ و ناکۆکی، ئەوا زۆرترین گۆڕانی هەیە (واتە لە دینەکەیدا جێگیر نییە هەر ڕۆژەو بیر و باوەڕێکی هەیە) .
- وَقَالَ إِبْرَاهِيمُ النَّخَعِيُّ : إِنَّ الْقَوْمَ لَمْ يُدَّخَرْ عَنْهُمْ شَيْءٌ خُیر لَكُمْ لِفَضْلٍ عِنْدَكُمْ .
إبراهيم النخعي دەڵێت : بەڕاستی ئەم قەومە - هاوەڵان، هیچ شتێکیان بۆ هەڵنەگیراوە کە باشتر بێت بۆ ئێوە، بەهۆی فەزلێکەوە کە ئێوە هەتان بێت .
ــــــــــ
(واتە : هیچ شتێكی باش نییە لە دیندا کە هاوەڵان نەیانکرد بێت و ئێوە بیکەن و بڵێن شتێکی باشە، چونکە ئەگەر باش بووایە الله عز وجل ئەوانی لێ بێبەش نەدەکرد) .
- وَكَانَ الْحَسَنُ الْبَصْرِيُّ يَقُولُ : شَرُّ دَاءٍ خَالَطَ قَلْبًا يَعْنِي الْهَوَى .
- وە حسن البصری دەیفەرموو : خراپترین دەردە کە تێکەڵ بە دڵ ببێت، واتە : هەواو ئارەزوو .
وَقَالَ حُذَيْفَةُ بْنُ الْيَمَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ وَكَانَ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : اتَّقُوا اللَّهَ مَعْشَرَ الْقُرَّاءِ وَخُذُوا طَرِيقَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ، وَاللَّهِ لَئِنْ اسْتَقَمْتُمْ لَقَدْ سُبِقْتُمْ سَبْقًا بَعِيدًا، وَلَئِنْ تَرَكْتُمُوهُ يَمِينًا وَشِمَالًا لَقَدْ ضَلَلْتُمْ ضَلَالًا بَعِيدًا، أَوْ قَالَ : مُبِينًا.
وە حذیفة کوڕی الیمان رضی الله عنە دەفەرمووێت : کە یەکێکە لە هاوەڵانی️ رسول اللّٰه ﷺ : لە الله بترسن ئەی کۆمەڵەی قورئان خوێنەکان، ڕێبازی پێش خۆتان بگرنەبەر، والله ئەگەر جێگیر و بەردەوام بن لەسەری، ئەوا بەڕاستی پێش دەکەون بە پێشکەوتنێکی زۆر دوور، وە ئەگەر وازی لێبهێنن بە ڕاست و بە چەپ ـدا، ئەوا بەڕاستی گومڕا دەبن بە گومڕایێکی زۆر دوور، یان فەرمووی : ئاشکرا.
قَالَ عَبْدُ اللَّهِ : قَالَ أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ : وَإِنَّمَا تَرَكْتُ ذِكْرَ الْأَسَانِيدِ لِمَا تَقَدَّمَ مِنَ الْيَمِينِ الَّتِي حَلَفْتُ بِهَا مِمَا قَدْ عَلِمَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ أَيَّدَهُ اللَّهُ تَعَالَى لَوْلَا ذَلِكَ لَذَكَرْتُهَا بِأَسَانِيدِهَا.
عبد الله دەڵێت : باوکم رحمە الله فەرمووی : وە بەڕاستی وازم لە باسکردنی سەنەدەکان هێنا، ئەگەر بێتوو پێش سوێندەکەم بکەوتایە ئەوی کە سوێندم لەسەری خوارد، ئەوەی کە ئەمیری ئیماندرانیش دەزانێت الله تعالی پشتگیری بکات، ئەگەر ئەوە نەبوایە ئەوا بە سەنەدەکانیەوە باسم دەکرد .
- وَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ : ﴿وَإِنْ أَحَدٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلَامَ اللَّهِ﴾ [التوبة : ٦] وَقَالَ عَزَّ وَجَلَّ : ﴿أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ﴾ : [الأعراف : ٥٤] فَأَخْبَرَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى بِالْخَلْقِ ثُمَّ قَالَ : (وَالْأَمْرُ) فَأَخْبَرَ أَنَّ الْأَمْرَ غَيْرَ الْخَلْقِ وَقَالَ عَزَّ وَجَلَّ : ﴿الرَّحْمَنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الْإِنْسَانَ عَلَّمَهُ الْبَيَانَ﴾ : [الرحمن : ٢] فَأَخْبَرَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى أَنَّ الْقُرْآنَ مِنْ عِلْمِهِ، وَقَالَ عَزَّ وَجَلَّ : ﴿وَلَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَلَا النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ﴾ : [البقرة : ١٢٠] وَقَالَ عَزَّ وَجَلَّ : ﴿وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَمَا بَعْضُهُمْ بِتَابِعٍ قِبْلَةً بَعْضٍ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِينَ﴾ : [البقرة : ١٤٥] فَالْقُرْآنُ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَفِي هَذِهِ الْآيَاتِ دَلِيلٌ عَلَى أَنَّ الَّذِيَ جَاءَهُ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنَ الْعِلْمِ هُوَ الْقُرْآنُ لِقَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ : ﴿وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ﴾ : [البقرة : ١٢٠)] .
- وە الله عز وجل دەفەرمووێت : ﴿وَإِنْ أَحَدٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلَامَ اللَّهِ﴾ : [التوبة : ٦] .
وە دەفەرمووێت عز وجل : ﴿أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ﴾ : [الأعراف : ٥٤] هەواڵیدا تبارك و تعالی بە درووست کردن، پاشان فەرمووی :(وَالْأَمْرُ) جا هەواڵیدا کە فەرمانکردن جیایە لە درووست کردن .
وە دەفەرمووێت عز وجل : الرَّحْمَنُ (١) عَلَّمَ الْقُرْآنَ (٢) خَلَقَ الْإِنْسَانَ (٣) عَلَّمَهُ الْبَيَانَ(٤)﴾ [الرحمن : ١،٤] جا هەواڵیدا تبارك و تعالی کە قورئان لە عیلمی خۆیەتی .
وە دەفەرمووێت عز وجل : ﴿وَلَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَلَا النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ﴾ [البقرة : ١٢٠] .
وە دەفەرمووێت عز وجل : ﴿وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَمَا بَعْضُهُمْ بِتَابِعٍ قِبْلَةً بَعْضٍ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِينَ﴾ : ([البقرة : ١٤٥]
جا قورئان لە عیلمی الله ـیە عز وجل .
وە لەم ئایەتانەدا بەڵگە هەیە لەسەر ئەوەی کە پێغەمبەر️ ﷺ پێی هاتووە لە عیلم : ئەوە قورئانە، لەبەر وتەی عز وجل : ﴿وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ﴾ : [البقرة : ١٢٠] .
- وقد رُوِيَ عَنْ غَيْرٍ، وَاحِدٍ، مِمَّنْ مَضَى مِنْ سَلَفِنَا رَحِمَهُمُ اللَّهُ أَنَّهُمْ كَانُوا يَقُولُونَ : الْقُرْآنُ كَلَامُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَلَيْسَ بِمَخْلُوقٍ .
وَهُوَ الَّذِي أَذْهَبُ إِلَيْهِ وَلَسْتُ بِصَاحِبِ كَلَامٍ وَلَا أَرَى الْكَلَامَ فِي شَيْءٍ مِنْ هَذَا إِلَّا مَا كَانَ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ أَوْ فِي حَدِيثٍ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَوْ عَنْ أَصْحَابِهِ أَوْ عَنِ التَّابِعِينَ، فَأَمَّا غَيْرُ ذَلِكَ فَإِنَّ الْكَلَامَ فِيهِ غَيْرُ مَحْمُودٍ .
وَإِنِّي أَسْأَلُ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ أَنْ يُطِيلَ بَقَاءَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَأَنْ يُثَبِّتَهُ وَأَنْ يَمُدَّهُ مِنْهُ بِمَعُونَةٍ، إِنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» آخِرُ الرِّسَالَةِ .
- وە بەڕاستی ڕیوایەت کراوە لە زیاد لە دانەیەك لەوانەی ڕابردوو لە سەلەفمان رحمهم الله کە فەرموویانە : قورئان وتەی الله ـیە عزوجل، وە مەخلوق نییە .
وە ئەوەش ئەوەیە کە من بۆی دەچم، وە من هاوەڵی کەلام نیم، وە کەلام نابینم لە شتێك لەمەدا، مەگەر ئەوە نەبێت کە لە کتابی الله عزوجل دایە، یان لە فەرموودەیەك لە پێغەمبەر️ ﷺ ـەوە، یان لە هاوەڵانیەوە، یان لە تابعین ـەوە، وە ئەما لە غەیری ئەمە قسەکردن تێیدا سوپاسکراو نییە .
وە من داوا دەکەم لە الله عزوجل مانەوەی ئەمیری ئیمانداران درێژ بکاتەوە، وە دامەزراوی بکات، وە بۆی درێژ بکاتەوە بە یارمەتیەکانی، چونکە ئەو بەسەر هەموو شتێکدا باڵادەستە».
ئەمە کۆتای نامەکەی ئیمامی أحمد بوو رحمە الله بۆ متوکل.
ليست هناك تعليقات